Αν μη τι άλλο, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στηρίζεται πάνω σε ένα τεράστιο νομικό οικοδόμημα, το λεγόμενο παλαιότερα "κοινοτικό κεκτημένο". Ένας πολύ μεγάλος όγκος κοινοτικής νομοθεσίας πάνω σε θέματα, για τα οποία αρμοδιότητα έχει η Ευρωπαϊκή Ένωση είτε αποκλειστικά, είτε παράλληλα με τα κράτη μέλη, ρυθμίζουν πολλές πτυχές της ζωής μας - εργασιακές σχέσεις, περιβάλλον, ακόμη και προσωπικά δεδομένα ρυθμίζονται σε μεγάλο βαθμό κατά ενιαίο τρόπο για το σύνολο της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης με νομοθεσία που έχει εκδοθεί από τα κοινοτικά όργανα (Επιτροπή, Συμβούλιο, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) και έχει μεταφερθεί, μέσω εθνικών ρυθμίσεων, στο εσωτερικό δίκαιο. Κανόνες πολλοί, κανόνες λεπτομερειακοί, κανόνες (μερικές φορές) άχρηστοι.
Κι όμως - αυτό που ζούμε τα τελευταία χρόνια είναι το αντίθετο, είναι η απουσία κανόνων. Ένα μεγάλο βήμα προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, η νομισματική ένωση, υιοθετήθηκε με ένα νομικό πλαίσιο που κρίθηκε ανεπαρκές. Ενδεχομένως, εάν είχαν εφαρμοσθεί οι συνθήκες και το Σύμφωνο Σταθερότητας, εάν δεν επενέβαιναν πολιτικά κριτήρια και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέβαλλε τα μέτρα που έπρεπε για μεγάλους παραβάτες του Συμφώνου, εάν τα ενιαία ευρωπαϊκά ελεγκτικά όργανα είχαν ενεργοποιηθεί νωρίτερα, ίσως το νομικό πλαίσιο να ήταν επαρκές και να μην είχαμε ένα κράτος που διακήρυττε ότι έχει έλλειμμα γύρω στο 3 - 3,5 %, ενώ τελικώς εκτιμήθηκε στο 15,4%, το οποίο ετοιμαζόταν να καταρρεύσει με τα spreads των 10ετών ομολόγων να εκτινάσσονται και να αδυνατεί να συνεχίσει το δανεισμό του από τις αγορές. Το ίδιο θα ίσχυε και με ένα άλλο κράτος, στο τραπεζικό σύστημα του οποίου παρείχετο "προσωρινός" δανεισμός για 18 μήνες, με αποτέλεσμα το σύνολο του δανεισμού αυτού να φθάσει χωρίς να το καταλάβει κανείς το 50% του ΑΕΠ του κράτους αυτού. Όμως αυτά τα φαινόμενα είναι ήδη γεγονότα, η ανεπάρκεια του νομικού οπλοστασίου (είτε θεωρητικού, είτε εφηρμοσμένου) έχει πλέον καταστεί εμφανής και η Ευρωπαϊκή Ένωση πορεύεται χωρίς μπούσουλα.
Ακόμη χειρότερα, όμως, φαίνεται να πορεύεται χωρίς κατεύθυνση. Επιβεβαιώθηκε ότι ένα κοινό νόμισμα δεν μπορεί να σταθεί χωρίς κοινούς δημοσιονομικούς κανόνες και ένα υπερεθνικό όργανο που θα τους επιβάλλει. Δεν είναι πλέον σαφές εάν οι ευρωπαϊκοί λαοί είναι αποφασισμένοι να οδηγηθούν σε ένα τέτοιο υπερεθνικό όργανο, το οποίο συνεπάγεται και την αντίστοιχη απώλεια της δικής τους εθνικής κυριαρχίας. Πέραν αυτού, όμως, ο λανθασμένος δρόμος που ακολουθείται αυτή τη στιγμή είναι η κατά περίπτωση αντιμετώπιση διαφόρων κρίσεων, χωρίς να εντείνεται η προσπάθεια τουλάχιστον για ενοποίηση του τραπεζικού συστήματος (ούτως ή άλλως οι κεντρικές τράπεζες είναι ανεξάρτητες, κατ' αρχήν, από τις κυβερνήσεις τους). Η σπασμωδική αυτή αντιμετώπιση, με τις συνέπειες της κάθε επιλογής να μην είναι εκ των προτέρων γνωστές, όπως θα επέβαλλε ένα στοιχειώδες κανονιστικό πλαίσιο, δυσφημίζει την πορεία προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση: θέτει εν αμφιβόλω τόσο τα κίνητρα των κρατών που την προωθούν, όσο και την ικανότητα των εθνικών και υπερεθνικών γραφειοκρατικών και κυβερνητικών μηχανισμών να χειρίζονται τα θέματα αυτά. Και, ακόμη περισσότερο, δημιουργεί μιαν αίσθηση ανημποριάς στους λαούς, μιαν αίσθηση επίτασης του δημοκρατικού ελλείμματος, απουσίας από τη λήψη αποφάσεων.
Δεν μιλάμε για κυριαρχία της αγοράς εις βάρος της δημοκρατίας, καθώς οι αποφάσεις για τη διάθεση τεράστιων κονδυλίων από τον κορβανά κρατικών ή διακρατικών οργανισμών δεν προκύπτουν από τις αγορές. Μιλάμε, όμως, για ένα πλαίσιο αδιαφάνειας όπου μια σχετικά μικρή ομάδα ανθρώπων, επικαλούμενοι τις τεχνοκρατικές τους περγαμηνές, αποφασίζει χωρίς να λογοδοτεί σε πολιτικά όργανα - και χωρίς να λειτουργεί πλαίσιο ουσιαστικής λογοδοσίας, όταν δεν υπάρχουν κανόνες που να πρέπει να τηρηθούν.
Για να προχωρήσει η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, επομένως, στο πλαίσιο της νομισματικής ένωσης, χρειάζεται, κατά σειρά: α. νέους κανόνες, β. την πολιτική βούληση για την πλήρη τήρηση των κανόνων, γ. διαδικασία διαφάνειας και λογοδοσίας όσων εφαρμόζουν τους κανόνες αυτούς. Και να καταστεί ξεκάθαρο ότι, χωρίς γενναία και ουσιαστική μεταβίβαση μέρους της εθνικής κυριαρχίας σε υπερεθνικά όργανα, αδιέξοδα που απαιτούν μπακάλικες λύσεις, όπως η περίπτωση της χώρας μας, θα επαναληφθούν.
